Balkansko poluostrvo je vekovima bilo poprište važnih istorijskih događaja koji su u velikoj meri uticali na njegov današnji oblik. Upravo tu se nalaze glavni putevi između Evrope i Bliskog istoka na kojima su svoj pečat ostavili razni narodi i carstva o čemu svedoče brojni spomenici kulture na ovim prostorima. Jedan od najboljih primera je grad Sarajevo koji predstavlja svojevrstan most između Istoka i Zapada. Ovaj šeher svoj šarm može zahvaliti prožimanju civilizacijskih karakteristika Orijenta, Balkana i Zapada, zbog kojih je postao jedna od najživopisnijih prestonica Evrope.
Napisao: Predrag Isajlov – Srbija
Moja prva posjeta Sarajevu bila je početkom ove godine. Bilo je to još jedno neplanirano putovanje za koje se ukazala prilika samo par dana pred polazak, a kako to obično biva teško da sam mogao da odbijem. Iz Beograda ka Sarajevu nakon graničnog prelaza Mali Zvornik vodio je predivan put uz obalu Drine, zatim preko krivudavih puteva planine Romanije na kojima je posebno bila lepa deonica kroz četinarske šume prekrivene snegom. Nakon nekoliko sati vožnje konačno dolazak na željenu destinaciju i prilika da se bolje upozna grad.
Smešten je na prostoru polja okruženog planinama Jahorinom, Bjelašnicom, Igmanom, Treskavicom i Trebevićem kroz koje teče reka Miljacka. Sarajevo je glavni i najveći grad Bosne i Hercegovine i njen ekonomski, kulturni i istorijski centar.
Grad je imao burnu istoriju koja je često imala uticaj na globalna dešavanja. Tokom XX veka bio je pozornica Sarajevskog atentata, događaja u Prvom i Drugom svetskom ratu, XIV Zimskih olimpijskih igara i najduže opsade jednog grada u modernoj istoriji za vreme rata devedesetih godina.
Sarajevo je u XV veku utemeljio moćni Isa-beg Isaković. Hteo je podići šeher, veliki grad, a ne samo konačište na dugom putu Osmanskih osvajanja. Njegovo delo uspešno je nastavio najveći dobrotvor Sarajeva, bosanski namesnik Gazi Husrev-beg, nezamenljivi ratnik u pohodima Sulejmana Veličanstvenog. Tokom XVI veka koje je zlatno doba u istoriji Sarajeva izgradio je medresu (školu), hamam (tursko kupatilo), bezistan (tržnica), han (svratište), sahat kulu (sat kula), kao i niz drugih objekata tradicionalne orijentalne arhitekture koji su nezaobilazni deo Baščaršije.
Baščaršijom se danas zove celokupni prostor stare čaršije, kulturnoistorijskog jezgra grada. Njen glavni trg krasi Sebilj, javna česma u obliku kioska, koja predstavlja jedan od najprepoznatljivijih simbola grada. U svoje najsjajnije doba Baščaršija je bila ekonomsko jezgro Sarajeva, ali i najveći trgovački centar središnjeg Balkana kako je u svojim beleškama opisao čuveni turski putopisac iz tog vremena, Elvija Čelebija. Svoje najteže dane čaršija proživljava nakon Drugog svetskog rata, kada je među komunističkim vlastima postojala ideja da se ona u potpunosti poruši kako bi se izgradilo moderno naselje. Srećom, to se nije dogodilo, a u sklopu priprema za organizaciju Zimskih olimpijskih igara 1984. godine Baščaršija je obnovljena i tada započinje njen drugi život. Zubu vremena odoleli su i neki od tradicionalnih zanata, pa su danas upravo autentični proizvodi sarajevskih zanatlija najpopularniji suveniri koje posetioci ponesu sa sobom. Pravi primer je ulica Kazandžiluk u kojoj se nalaze tipični dućani u kojima se istom tehnikom izrađuju bakarni predmeti već deset generacija. Mogu se videti kazani, posuđe, tacne, džezve, razni ukrasi i još mnogo toga.
Vijećnica je najlepše i najraskošnije zdanje u Sarajevu izgrađeno tokom Austrougarskog perioda koji je počeo 1878. godine. Na suprotnoj strani uz obalu Miljacke nalazi se Inat kuća. Prvobitno je bila sagrađena sa druge strane reke na mestu na kojem se danas nalazi Vijećnica. Kada su vlasti htele da je sruše, vlasnik to nije dozvolio, već je nakon dugih pregovora prodao zemljište i zatražio da se kuća, ciglu po ciglu preseli na drugu stranu reke, što je i učinjeno. Danas je u njoj restoran u kojem se služe specijaliteti tradicionalne bosanske kuhinje, a ispred stoji natpis: ”Bila sam na onoj strani, ali pređoh vamo iz inata”. Kažu da je dokaz bosanske tvrdoglavosti.
Religijska slika Sarajeva je jedinstvena, a zbog njene raznolikosti grad se neretko naziva Evropski Jerusalim. U njemu žive Bošnjaci, Srbi, Hrvati, Jevreji, Romi i dr. Dominantne religije su islam, pravoslavlje, katoličanstvo i judeizam. Zbog različitih uticaja kojima je kroz istoriju bilo izloženo Sarajevo danas uživa ugled mesta susreta različitih kultura Istoka i Zapada.
Da su ljudi Sarajeva bili drugačiji i grad bi bio, ličio bi na brojne monotone gradove čija se suština uprkos njihovom sjaju i bogatstvu svela na jednostavne obrasce. Ovo je mesto gde se sudaraju i mire, prožimaju i dopunjuju različite kulture i religije. Sarajevo je sedište poglavara islamske verske zajednice u BiH, sedište Mitropolije dobrobosanske Srpske pravoslavne crkve i sedište Vrhbosanske nadbiskupije Rimokatoličke crkve. Specifičnost Sarajeva leži u tome što pripadnici različitih religija žive rame uz rame. Nema puno gradova sa aktivnim crkvama, džamijama i sinagogama. Nigde u svetu se ne može videti toliko različitih verskih objekata u krugu od samo 300 metara.
Gazi Huser-begova džamija izgrađena 1530. godine, najmonumentalniji je objekat islamske arhitekture ne samo u Sarajevu nego na celoj teritoriji BiH. Zadužbina je osmanskog namesnika Gazi Huser-bega, čije se turbe, kao i grobovi brojnih bošnjačkih prvaka nalaze u dvorištu džamije. Posebno mi je bio interesantan podatak da je 1895. godine osvetljena i bila je to prva džamija u svetu pod čijom je kupolom zasijala električna energija. Pored Begove neke od najznačajnijih su Ferhadija, Ali-pašina i Careva džamija.
Od pravoslavnih bogomolja tu su Saborna crkva Presvete Bogorodice i Stara crkva posvećena Svetim arhanđelima Mihailu i Gavrilu, jedan od najstarijih verskih objekata u Sarajevu. Uz crkvu se nalazi i muzej sa veoma bogatom zbirkom sakralnih predmeta. Od katoličkih svojom lepotom izdvaja se Katedrala Srca Isusovog podignuta u neogotskom stilu. U Sarajevu se nalaze i dve sinagoge od kojih je jedna aktivna, Aškenaška sinagoga izgrađena kao prvi verski objekat u pseudomaurskom stilu. Treća je po veličini u Evropi.
„Sarajevo susret kultura“ naziv je oznake kojom je obeležen deo ulice Ferhadija uz zapadni kraj Baščaršije koji pruža osećaj šetnje kroz istoriju, gde se spajaju dve dominantne kulture koje su u prošlosti oblikovale grad. Sarajevo je grad u kojem je vidljiv spoj istoka i zapada kao strana sveta, ali i kao kultura, pri čemu se istočnom smatra osmansko-islamska, a zapadnom austrougarsko-hrišćanska kultura. Lokacija gde je postavljena oznaka „Sarajevo susret kultura“ jedinstvena je po tome što se na tom mestu očigledno susreću ova dva kulturna uticaja i što vam se čini kako je upravo to ona tačka grada gde ćete u jednom koraku iz jedne preći na drugu stranu sveta. Ukoliko zastanete na tom mestu sa vaše istočne strane naći će se Gazi Husrev-begov bezistan, Slatko ćoše, ulica Sarači. Tu započinje Baščaršija sa svojim istočnjačkim izgledom, mirisom i ukusom. Ako se okrenete na drugu stranu, prema zapadu, dočekaće vas ulica Ferhadija duž koje su, sa obe strane, objekti izgrađeni u zapadnom stilu za vreme vladavine Austrougarske monarhije.
U Sarajevu ima mnogo mostova preko Miljacke, a svakako najpoznatiji je Latinska ćuprija ili Principov most izgrađen u XVI veku. U blizini mosta 1914. godine Gavrilo Princip izvršio je atentat na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju, a taj događaj poznat kao Sarajevski atentat bio je povod za početak Prvog svetskog rata.
Postoji veliki broj jednodnevnih izleta na koje se može otići iz Sarajeva. Izdvojio bih posetu Mostaru do kojeg vode redovne dnevne autobuske linije, zatim Vrelo Bosne koje se nalazi u predgrađu i planini Trebević do koje vodi žičara sa koje se pruža predivan pogled na grad i vide ostaci olimpijske staze za bob i sankanje koja je danas ispunjena grafitima i predstavlja umetničku galeriju na otvorenom.
Mostar je smešten na obalama reke Neretve u Hercegovini. Grad je dobio ime po mostarima koji su čuvali mostove ne Neretvi. Poznat je po svom simbolu, čuvenom Starom mostu izgrađenom u XVI veku. Kameni most sa jednim lukom bez potpornih stubova jedinstven je po obliku i predstavlja izuzetno graditeljsko rešenje tog vremena. Srušen je 1993. godine tokom rata, a nakon obnove Stari most je 2005. godine uvršten na popis UNESCO svetske kulturne baštine. Pored Starog mosta glavni deo turističke ponude Mostara je stari grad sa svojim dućanima, sokacima, džamijama od kojih je najlepša Koski Mehmed-pašina i kućama iz otomanskog perioda od kojih se svojom arhitekturom posebno izdvajaju kuće Biščevića, Muslibegovića i Kajtazova. Primamljivi šarm starog grada, naročito deo oko Neretve, zarobiće vas dugo na jednom mestu dok uživate u pogledu.
Vrelo Bosne podno planine Igman je izvor reke Bosne po kojoj je ova zemlja dobila ime. Nalazi se na periferiji Sarajeva u blizini naselja Ilidža dokle vodi gradski prevoz gde možete pobeći od gradske gužve i uživati u čarima prirode. Sastoji se od brojnih potoka u kojima se nalaze mala ostrva povezana drvenim mostovima. Ovaj spomenik prirode omiljeno je izletište Sarajlija. Prilikom povratka umesto dugog pešačenja do stanice i vožnje autobusom ka gradu odlučili smo se za stari dobri metod autostopiranja koji se i ovaj put ispostavio kao pun pogodak. Naš vozač ne samo da nas je odvezao ka gradu, nego do centra gde smo i planirali da idemo, a usput smo razmenili još neke korisne informacije šta treba obići.
Pored mnogobrojnih znamenitosti poseta Sarajevu nije upotpunjena ukoliko se ne prepustite uživanju u njegovoj bogatoj gastronomskoj ponudi. Kažu da se odavde svako vrati sa kojim kilogramom viška što i ne čudi s obzirom na to da je hrana fantastična. Teško je pričati o hrani, a ne krenuti od ćevapa koji su zaštitni znak bosanske kuhinje. Od lokalnog stanovništva smo dobili dosta preporuka gde su najbolji i vrlo je teško izdvojiti samo jedno mesto. Kod Želje, Ferhatovića, Hodžića, Mrkve, gde god da odete nećete pogrešiti jer su zaista svuda izvrsni. Pored ćevapa još neki od specijaliteta koje svakako vredi probati su teletina ispod sača, bosanski lonac, burek, pite, tufahije, baklava sa bezbroj ukusa i još mnogo toga. A nakon dobrog jela vreme je za kafu koja je nezaobilazni deo društvenog života Sarajeva. Pije se sa merakom, iz fildžana, a priprema u bakarnim džezvama i poslužuje zajedno sa ratlukom. Užitak u sjajnim ukusima ovog grada upotpunjuje nadaleko čuveno gostoprimstvo njegovih stanovnika koji su uvek dobri domaćini.
Usprkos teškim vremenima iz ne tako davne prošlosti, Sarajevo je odolelo svim iskušenjima i nastavilo da živi zajedno sa svojim različitostima. Iako su rane zacelile, ožiljci će zauvek ostati da svedoče o svemu onome kroz šta je grad prošao. Njegovi stanovnici nisu izgubili svoj duh, i dalje su raspoloženi za dobar dernek, pa tako zapevaju uz zvuke Zabranjenog pušenja i ostalih kultnih bendova Sarajevske škole pop-roka jer znaju da će Valter uvek biti tu da brani Sarajevo.
Ovaj grad postao je jedna od najpopularnijih destinacija u regionu i sjajan je izbor za produženi vikend. Njegovi žitelji objasnili su na sebi svojstven način koliko je vremena potrebno za obilazak. Kažu, gosti koji su posetili Sarajevo jedan dan videli su sve, ko je bio sedam dana video je deo, a ko je ceo život proživeo u Sarajevu nije video ništa. Ostaje na nama da protumačimo to sami. Do nekog sledećeg teksta, nastavite putovati…
Fotogalerija:
